Tìm hiểu và áp dụng các biện pháp bảo vệ hệ hô hấp giúp mỗi người chủ động bảo vệ sức khỏe, góp phần phòng tránh các bệnh lý đường hô hấp nguy hiểm. Vậy có những biện pháp bảo vệ hệ hô hấp thường gặp nào?
Tổng quan về hệ hô hấp
Trước khi tìm hiểu các biện pháp bảo vệ hệ hô hấp, chúng ta cần biết một số thông tin tổng quan về hệ hô hấp. Hệ hô hấp bao gồm các cơ quan khác nhau (mũi, họng, khí quản, phế quản, thanh quản, phế nang lồng ngực) cùng các cơ hô hấp tham gia vào quá trình hô hấp. Qua đó, giúp cơ thể duy trì hoạt động trao đổi oxy (O2), đào thải carbon dioxide (CO2). Những bộ phận của hệ hô hấp phối hợp với nhau để thực hiện nhiệm vụ luân chuyển oxy đi đến khắp nơi trong cơ thể cũng như giúp loại bỏ khí thải, chẳng hạn như carbon dioxide. (1)
Để hoạt động, tất cả các tế bào trong cơ thể đều cần oxy. Tế bào sẽ tiến hành hấp thụ oxy, thải ra carbon dioxide. Khi carbon dioxide đi vào máu sẽ được đưa đến phổi. Vào lúc này, hệ hô hấp giúp cơ thể đào thải carbon dioxide. Đây là chức năng của hệ hô hấp diễn ra một cách liên tục.
Tổng hợp các biện pháp bảo vệ hệ hô hấp hiệu quả
Bên cạnh tư vấn bác sĩ, thăm khám hệ hô hấp định kỳ hoặc khi có dấu hiệu bất thường, dưới đây là các biện pháp bảo vệ hệ hô hấp thường gặp mà mỗi người có thể tham khảo áp dụng. (2)
1. Phòng ngừa nhiễm trùng đường hô hấp
Phòng ngừa tình trạng nhiễm trùng đường hô hấp là biện pháp bảo vệ hệ hô hấp cần được quan tâm, áp dụng nhằm phòng ngừa tình trạng lây nhiễm những mầm bệnh, chẳng hạn như virus, vi khuẩn… có thể gây nhiễm trùng. Do nhiễm trùng có thể dẫn đến nhiều vấn đề nghiêm trọng tại phổi, đặc biệt là ở những đã lớn tuổi. Cách hiệu quả và đơn giản hơn cả để phòng tránh tình trạng nhiễm trùng đường hô hấp là tiến hành rửa tay đúng cách. Bạn cũng cần chú ý thêm một số vấn đề như:
- Tránh đến những nơi đông người, đặc biệt là vào mùa bệnh hô hấp dễ bùng phát.
- Giữ vệ sinh răng miệng thật tốt để phòng tránh tình trạng nhiễm trùng bắt nguồn từ đường miệng…
2. Tránh tiếp xúc với nguồn bệnh
Với nhiều người, cảm cúm, cảm lạnh là bệnh lý tương đối nhẹ. Thế nhưng, người lớn tuổi, người mắc bệnh tim mạch khi bị cảm cúm, cảm lạnh lại có nguy cơ gặp biến chứng cao hơn, bao gồm cả viêm phổi. Hãy đảm bảo rằng những người bạn chuẩn bị gặp đang khỏe mạnh và tránh đến thăm người đang bị cảm cúm, cảm lạnh.
3. Vệ sinh hoặc xông khí dung với nước muối
Nước muối thường được dùng để làm sạch vết thương, vệ sinh cổ họng, mũi, chữa trị chứng mất nước… Sử dụng nước muối để vệ sinh mũi giúp tiêu diệt những chất gây ra tình trạng dị ứng, loại bỏ bụi và chất nhầy, đồng thời giúp màng nhầy được làm ẩm. Từ đó, đường thở trở nên thông thoáng hơn, phòng tránh những loại bệnh vặt.
Để sử dụng nước muối vệ sinh mũi hiệu quả, tránh gây ra cảm giác khó chịu, bạn có thể tiến hành xông khí dung bằng nước muối. Biện pháp này có thể giúp làm sạch đường mũi, họng một cách triệt để do có thể trực tiếp đưa những hạt dung dịch vào bên trong, tạo ra sự hấp thu nhanh chóng và làm sạch tức thời. Xông khí dung bằng nước muối còn giúp dung dịch thẩm thấu vào từng ngóc ngách của niêm mạc, qua đó hỗ trợ vệ sinh mũi họng được sạch hơn.
4. Tránh tiếp xúc với không khí ô nhiễm
Không khí ô nhiễm có thể gây ra tình trạng khó thở, làm gia tăng nguy cơ bị bệnh hô hấp. Người bệnh nên áp dụng các biện pháp bảo vệ hệ hô hấp khỏi những tác nhân gây hại, bao gồm cả khi ở trong nhà và ra ngoài, chẳng hạn như:
- Trước khi ra ngoài bạn nên kiểm tra chỉ số chất lượng không khí. Trong trường hợp chất lượng không khí quá tệ, bao nên tránh ra ngoài khi có thể. Vào những ngày như vậy, bạn cũng không nên luyện tập thể dục ở ngoài trời.
- Đeo khẩu trang có thể giúp lọc được những loại bụi, đặc biệt là bụi mịn khi đi ra ngoài trời.
- Tránh tiếp xúc với những chất gây kích ứng, chẳng hạn như khói thải ra từ nhà máy, phương tiện giao thông hoặc khói thuốc lá.
- Dùng những dụng cụ bảo vệ hệ hô hấp khi bạn làm việc ở xưởng, công trường, mỏ than hoặc làm những công việc có tiếp xúc với hóa chất độc hại.
- Mỗi người nên chủ động dọn dẹp nhà cửa thường xuyên để tránh hít phải những dị nguyên khiến phổi bị kích ứng, chẳng hạn như nấm mốc, lông động vật…
- Mỗi người cần vệ sinh và thông gió tốt cho không gian sống, dùng những sản phẩm từ thiên nhiên vì hóa chất tổng hợp/chứa nhiều hương liệu có thể khiến đường hô hấp bị kích ứng.
5. Cải thiện chất lượng không khí trong nhà
Không phải chỉ có không khí ngoài trời mới bị ô nhiễm. Mức độ xuất hiện trong nhà của một số chất gây ô nhiễm không khí có thể cao hơn bên ngoài gấp 2 - 3 lần. Bạn hãy lưu ý những lời khuyên dưới đây để cải thiện chất lượng không khí trong nhà:
- Chạy quạt hút nhà bếp (khi nấu ăn) và quạt hút phòng tắm (khi tắm vòi sen) để giúp thoát khói, hơi ẩm ra bên ngoài.
- Tránh dùng những sản phẩm tẩy rửa gia dụng có thành phần tiềm ẩn nguy cơ gây ô nhiễm không khí.
- Lau sạch tường và bồn tắm sau khi tắm để phòng ngừa tình trạng nấm mốc phát triển.
- Mở cửa sổ thường xuyên nhất có thể để không khí trong lành tràn vào.
- Tiến hành trồng một số loại cây xanh trong nhà để giúp loại bỏ những hợp chất gây hại có trong không khí và gia tăng lượng oxy trong nhà.
6. Chú ý đến chế độ dinh dưỡng
Áp dụng chế độ ăn uống giàu dưỡng chất giúp nâng cao sức khỏe cho hệ hô hấp nói riêng và tăng cường sức khỏe tổng thể nói chung. Một khẩu phần ăn uống giàu kẽm, selen, kali, magie, vitamin A, C, E… có thể giúp phổi mạnh khỏe hơn. Bạn hãy đưa đậu lăng, trà xanh, bí ngô, nghệ, sữa chua… vào khẩu phần. Tốt hơn hết, mỗi người nên xây dựng chế độ dinh dưỡng theo tháp dinh dưỡng được khuyến nghị.
7. Rửa tay thường xuyên
Mỗi người cần chủ động rửa tay thường xuyên, tránh chạm tay vào mặt. Đây là biện pháp bảo vệ hệ hô hấp hiệu quả, dễ thực hiện. Virus cúm, cảm lạnh tồn tại trên những bề mặt thông thường, ví dụ như công tắc đèn, tay nắm cửa… Bằng cách rửa tay trước khi vi khuẩn xâm nhập vào cơ thể thông qua mũi, miệng, mắt, bạn có thể phòng tránh được nguy cơ mắc bệnh. Nếu không có xà phòng và nước sạch, bạn hãy sử dụng chất khử trùng tay có chứa cồn.
8. Tập thể dục đều đặn
Tập thể dục khoa học cũng là biện pháp bảo vệ hệ hô hấp bạn nên áp dụng. Mỗi người nên dành thời gian để hoạt động thể chất tối thiểu 30 phút/ngày (5 lần/tuần) để nâng cao sức khỏe tổng thể, trong đó bao gồm cả hệ hô hấp. Ngay cả các trường hợp đang bị bệnh phổi mạn tính cũng cần luyện tập thể dục thường xuyên theo tư vấn của bác sĩ để góp phần cải thiện những triệu chứng của căn bệnh này.
9. Uống nhiều nước
Bổ sung cho cơ thể đủ lượng nước cần thiết sẽ giúp làm loãng đàm, dịch nhầy trong đường thở hay phổi. Từ đó, việc đẩy các chất này ra ngoài cũng diễn ra dễ dàng hơn, giúp đường thở trở nên thông thoáng hơn. Mỗi người cần chủ động uống đủ lượng nước theo thể trạng của mình. Lưu ý, bạn đừng để cơ thể bị thiếu nước đồng thời cũng không nên uống quá nhiều nước. Việc uống đủ nước đặc biệt quan trọng với người bệnh COPD (phổi tắc nghẽn mạn tính), giúp người bệnh ho ra chất nhầy một cách dễ dàng hơn, góp phần cải thiện tình trạng khó thở.
10. Thực hiện bài tập thở tốt cho hệ hô hấp
Thực hiện những bài tập thở cũng là biện pháp rèn luyện hệ hô hấp, giúp cải thiện chức năng của phổi, hỗ trợ hệ hô hấp hoạt động hiệu quả hơn. Bạn có thể tham khảo và áp dụng những bài tập thở dưới đây:
- Thở chúm môi: Hít vào chậm rãi thông qua mũi và thở ra từ từ bằng miệng, chúm môi lại tương tự như khi thổi sáo. Bạn có thể thực hiện thêm kỹ thuật ngưng thở cuối kỳ hít vào (nín thở trong khoảng 30 giây).
- Thở bụng: Bạn cần để hai vai được thả lỏng, đặt một tay lên bụng (nhằm cảm nhận sự chuyển động của bụng). Tiếp đó, bạn hãy mím môi, hít vào bằng mũi, phình bụng ra. Bạn cần thở ra bằng cách chúm môi, lúc này bụng sẽ xẹp lại.
11. Tiêm vắc xin
Bạn cần ưu tiên việc tiêm vắc xin cúm hàng năm. Việc làm này giúp bảo vệ hệ hô hấp thông qua cách phòng ngừa nhiễm virus hoặc làm giảm mức độ nghiêm trọng của tình trạng nhiễm virus gây hại cho phổi. Nếu bạn chưa được chủng ngừa vắc xin Covid-19 thì có thể tham khảo thông tin từ các cơ sở y tế để tiến hành tiêm ngừa.
12. Lên lịch khám sức khỏe định kỳ
Mỗi người cần khám sức khỏe định kỳ vì đây là biện pháp bảo vệ hệ hô hấp hiệu quả. Thăm khám sức khỏe định kỳ là cách thức chủ động để giúp phòng ngừa bệnh phổi và những bệnh lý khác. Thăm khám sức khỏe và khai báo đầy đủ với bác sĩ sẽ giúp làm gia tăng cơ hội phát hiện bệnh từ sớm. Trong nhiều trường hợp, việc bắt đầu chữa trị sớm sẽ giúp phòng ngừa nguy cơ bệnh tiến triển nghiêm trọng.
13. Sàng lọc ung thư
Chủ động sàng lọc ung thư tại hệ hô hấp, chẳng hạn như ung thư phổi là việc làm cần thiết. Qua đó, bác sĩ có thể kịp thời phát hiện những dấu hiệu bất thường, có phương hướng xử trí phù hợp. Việc phát hiện ung thư ở giai đoạn sớm giúp cho tiên lượng của người bệnh khả quan hơn, kéo dài thời gian sống, gia tăng cơ hội chữa trị thành công.
Các tác nhân gây hại cho hệ hô hấp
Bên cạnh việc tìm hiểu về các biện pháp bảo vệ hệ hô hấp, bạn cần biết tác nhân hay yếu tố nào gây hại cho hệ hô hấp. Hệ hô hấp của con người chịu tác động trực tiếp từ môi trường sống. Trong lúc hít không khí vào, mỗi người cũng đồng thời đưa các thành phần khác qua đường dẫn khí đi đến phổi. Mặc dù đường dẫn khí có các cơ chế giúp loại bỏ bớt mầm bệnh (như virus, vi khuẩn), bụi bẩn… nhưng vẫn chưa đủ khả năng bảo vệ toàn diện. Đặc biệt là trong trường hợp bạn phải tiếp xúc một cách thường xuyên với các tác nhân gây hại cho hệ hô hấp.
Một số tác nhân, yếu tố có thể tác động đến hệ hô hấp, đặc biệt là phổi, dẫn đến các vấn đề sức khỏe ở mức độ nhẹ đến nặng, gồm có:
- Hút thuốc lá (kể cả thụ động hay chủ động) là tác nhân hàng đầu gây ra bệnh ung thư phổi và những bệnh lý khác ở phổi, chẳng hạn như COPD.
- Không khí ô nhiễm với mật độ khói bụi cao, khí thải độc hại từ nhiên liệu đốt rắn (củi, than…), phương tiện giao thông.
- Các dị nguyên (tác nhân gây ra tình trạng dị ứng) có trong không khí như nấm mốc, phấn hoa, côn trùng, lông/da động vật… Những tác nhân này có thể kích thích phản ứng dị ứng xuất hiện ở một số người.
- Phơi nhiễm bụi độc hại, hóa chất từ môi trường làm việc. Người làm việc trong một số ngành nghề nhất định có nguy cơ bị bệnh về đường hô hấp cao hơn do phải tiếp xúc thường xuyên với các hóa chất độc hại dễ bay hơi, quặng khoáng sản, bụi kim loại…
Một số bệnh lý hệ hô hấp cần lưu ý
Chúng ta đã biết hiện có các biện pháp bảo vệ hệ hô hấp nào, vậy bệnh lý hệ hô hấp nào cần được lưu tâm? Những bệnh lý thường gặp ở hệ hô hấp gồm có:
- Nhiễm trùng đường hô hấp: Nhiễm trùng đường hô hấp là căn bệnh thường gặp, đặc biệt là ở trẻ em. Tình trạng nhiễm trùng xảy ra ở cả đường hô hấp trên và đường hô hấp dưới.
- Viêm phổi: Đây là bệnh nhiễm trùng gây viêm tại nhu mô phổi, ở một/cả hai phổi. Nhiều loại sinh vật, bao gồm nấm, virus, vi khuẩn có thể là tác nhân gây viêm phổi.
- Hen suyễn: Hen suyễn là căn bệnh thường gặp tại hệ hô hấp và có thể xuất hiện ở mọi lứa tuổi. Những yếu tố phổ biến dẫn đến bệnh hen suyễn là có cha mẹ bị hen suyễn, lúc còn nhỏ bị nhiễm trùng đường hô hấp nặng, tiếp xúc với bụi công nghiệp, chất kích thích hóa học…
- Giãn phế quản: Giãn phế quản là tình trạng đường thở tại phổi giãn rộng trong một khoảng thời gian dài, gây tích tụ chất nhầy dư thừa, có thể khiến cho phổi dễ bị nhiễm trùng hơn.
- Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD): COPD là bệnh viêm phổi mạn tính dẫn đến tình trạng tắc nghẽn luồng khí của phổi. Nguyên nhân có thể là do tiếp xúc lâu dài với khói thuốc lá, khói bụi…
- Bệnh lao: Virus lao là tác nhân gây bệnh lao. Căn bệnh này thường tác động đến phổi và cũng có thể liên quan đến cột sống, thận hoặc não.
- Tràn dịch màng phổi: Đây là tình trạng tích tụ chất lỏng một cách bất thường trong khoang màng phổi.
- Xơ phổi: Xơ phổi là tình trạng mô liên kết trong phổi và mô xung quanh phế nang bị tổn thương. Tiền sử gia đình bị xơ phổi và hút thuốc làm gia tăng nguy cơ mắc xơ phổi.
- Ung thư phổi: Ung thư phổi là tình trạng những tế bào tại phổi biến đổi, phát triển vượt mức kiểm soát trở thành khối u. Nguyên nhân gây ung thư phổi phổ biến là hít phải những hóa chất độc hại, hút thuốc…
Để đặt lịch thăm khám, điều trị bệnh tại Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, Quý khách vui lòng liên hệ:
Bài viết này đã phần nào nêu ra các biện pháp bảo vệ hệ hô hấp mà mỗi người có thể chủ động áp dụng. Ngay khi gặp những triệu chứng nghi do bệnh đường hô hấp gây ra, người bệnh nên nhanh chóng đến cơ sở y tế uy tín thăm khám.
