Tâm trạng khi yêu: Thanh âm của tình yêu buồn

“Ngày xưa, nếu ai đó có bí mật không muốn chia sẻ, cô biết họ đã làm gì không? … Họ lên núi, tìm một cái cây, khoét một cái lỗ và thì thầm bí mật vào đó. Sau đó, họ phủ bùn lên và để bí mật ấy ở đó mãi mãi.”

Trong cuộc khảo sát 2016 của BBC với 177 nhà phê bình từ khắp thế giới, Tâm Trạng Khi Yêu (2000) tựa gốc “Hoa dạng niên hoa” 花样年华 của Vương Gia Vệ đứng thứ hai trong danh sách “100 phim hay nhất thế kỷ 21”. Giữa khung cảnh Hồng Kông những năm 60 đầy hoài niệm, có một chuyện tình đã khiến bao thế hệ khán giả phải day dứt.

Ý tại ngôn ngoại, bộ phim dùng biểu cảm của nhân vật và hình ảnh, âm thanh để nói lên nỗi niềm dạt dào kìm nén. Những thanh âm tưởng như thân quen nhất như tiếng mưa, nhịp bước chân hay một cái gõ cửa ngập ngừng cũng âm thầm hé lộ thế giới nội tâm đầy day dứt, lạc lõng của hai nhân vật chính.

Vương Gia Vệ và triết lý về điện ảnh

Tâm Trạng Khi Yêu xoay quanh hai nhân vật chính là ông Chu (Lương Triều Vỹ) và bà Trương (Trương Mạn Ngọc). Hong Kong năm 1962, ở một khu tái định cư của người Thượng Hải chứng kiến họ cùng dọn tới khu nhà mới trong cùng một ngày. Ông Chu làm ở tòa soạn báo, vợ ông thì làm gì không rõ, chỉ thấy khuya lắm mới về. Bà Trương làm trợ lý cho một công ty hàng hải còn chồng bà thường xuyên đi công tác nước ngoài.

Ở sát nhà nhau, ông Chu và bà Trương thi thoảng chạm mặt, trao đổi một vài câu xã giao. Đằng sau hai cuộc hôn nhân tưởng chừng vẹn toàn, cả hai lại sống trong cô đơn, lạc lõng. Khi phát hiện bạn đời của mình đang ngoại tình, và cụ thể là ngoại tình với nhau, Chu Mộ Văn và Tô Lệ Trân quyết định cùng nhau tìm hiểu chuyện gì đã xảy ra. Vì vậy, cả hai bắt đầu dành nhiều thời gian bên nhau hơn cho đến khi họ nhận ra mình đã yêu người kia từ bao giờ.

Cứ thế, tình cảm của cả hai nảy nở qua những cuộc trò chuyện, một dịp dạo phố, một bữa cơm ân cần, đàm thoại về cuốn sách… Nhưng ông Chu và bà Trương, họ đã thề sẽ không “giống như những người kia”, nghĩa là họ muốn giữ tự trọng, không muốn dùng phản bội để đáp trả phản bội. Tình cảm của hai người chỉ dừng lại ở cái nắm tay, ánh nhìn chan chứa và cái ôm an ủi dành cho người còn lại. Ngay cả sau này, sự ngập ngừng và bối rối đã khiến họ bỏ lỡ những khoảnh khắc thay đổi cuộc đời, để lại cho Tâm Trạng Khi Yêu vĩnh viễn là chuyện tình dang dở kinh điển của màn ảnh.

Triết lý làm phim của Vương Gia Vệ luôn nghiêng về sự mơ hồ và gợi mở. Trong một cuộc phỏng vấn gần đây với Viện Phim Anh, ông đã suy ngẫm: “Liệu một thuật toán có thể hiểu được sức nặng của một cái nhìn giữa hai người không?” Điều này nhấn mạnh niềm tin của ông rằng chân lý cảm xúc của điện ảnh phải tồn tại ở khoảng giữa, trong những âm thanh và sự im lặng nhỏ bé vượt ra ngoài dữ liệu có thể đo lường được. Thay vì dùng lời thoại để diễn giải, ông tin vào sức mạnh của thanh âm và khoảng lặng để khơi gợi cảm xúc tiềm ẩn.

Âm thanh trong phim ngay cả khi chỉ là những tiếng động tưởng chừng tầm thường, lại được sắp đặt để đánh thức nỗi khao khát, sự cô đơn và những xao động nội tâm. Phong cách dựng phim nhịp dài, chuyển động chậm và cắt ghép tỉ mỉ của Vương Gia Vệ bổ trợ hoàn hảo cho cách tiếp cận này: các tín hiệu âm thanh thường nối liền những cú cắt gắt hoặc cảnh mờ dần, giữ nguyên dư âm cảm xúc xuyên qua các khoảng đứt gãy. Từ đó tạo nên một kết cấu kể chuyện dẫn dắt bằng âm thanh, một tình yêu bị trì hoãn, một nỗi đau kìm nén và khao khát bị níu chân bởi văn hóa Á Đông.

“Sự chú ý tinh tế của Wong đến thiết kế âm thanh đã nâng tầm In the Mood for Love thành một trải nghiệm đa giác quan” - Nhóm tác giả từ Đại học Arizona

Lặng lẽ tiếng mưa

Ở đó, âm thanh hoạt động như một lớp ngầm của nội tâm: chuyển tải cảm xúc, nỗi khắc khoải và sự trống rỗng. Những thanh âm tưởng như tầm thường nhất khi đặt đúng vị trí cũng có thể trở thành công cụ tinh tế tự nói thay cho tâm sự không thể nói ra.

Những cuộc trò chuyện giữa Chu Mộ Văn và Tô Lệ Trân thường ngắn gọn, một lời thốt ra mà chứa đựng cả tâm tư ẩn giấu. Phần lớn cuộc trò chuyện bắt đầu bằng những chủ đề “vô thưởng vô phạt”: công việc, bữa ăn, giờ giấc sinh hoạt… nhưng ẩn bên dưới là sự thăm dò, mong muốn kết nối mà vẫn giữ khoảng cách xã hội.

Vương Gia Vệ cố tình để những khoảng im lặng kéo dài, để khán giả cảm nhận sự căng thẳng và dồn nén tình cảm. Khoảng trống đó thường được đệm bởi âm thanh thường nhật: tiếng quạt máy, tiếng đồng hồ tích tắc, tiếng ồn ào của quán ăn, tiếng dao nĩa đụng vào đĩa lách cách. Hai nhân vật thường dừng lại giữa chừng, chuyển chủ đề, hoặc rời đi, để lại cảm giác lửng lơ phù hợp với phong cách của đạo diễn.

Tiếng bước chân là âm thanh lặp đi lặp lại trong Tâm Trạng Khi Yêu, đặc biệt trong các cảnh quay nhân vật bước đi trên hành lang hoặc cầu thang hẹp. Sự lặp lại của âm thanh này trong nhiều cảnh tạo nên hiệu ứng luẩn quẩn, phản chiếu cảm giác tù túng của hai nhân vật trước tình cảm dang dở. Sử dụng góc máy thấp và trung bình, nhà quay phim Christopher Doyle bắt lấy bóng dáng yêu kiều nhưng cô đơn của nhân vật mà Trương Mạn Ngọc thủ vai.

Bà Trương, trong một cảnh bắt xe hối hả tới căn phòng khách sạn 2046 với gót giày vang dội trên nền hành lang hẹp. Nhịp điệu vội vã này phản chiếu trạng thái nội tâm hỗn loạn, nơi khao khát gặp gỡ xen lẫn lo lắng. Khi ra về, tiếng bước chân của Tô Lệ Trân chậm lại, người ta như thấy cả sự luyến tiếc khi rời khỏi “không gian tạm bợ” của mối tình. Căn phòng đó, dù cả hai chẳng làm gì vượt quá “luân thường đạo lý”, nhưng cho họ một nơi để hàn huyên, chia sẻ, để trú ẩn khỏi khu tập thể chật chội, ồn ào và nhiều lời qua tiếng lại.

Giống như bản nhạc Yumeji’s Theme của Umegayashi Shigeru, cơn mưa cũng thường trở lại trong Tâm Trạng Khi Yêu. Đôi lúc tiếng mưa làm nhòa đi tiếng của những con người đang tìm chỗ trú. Mưa phản ánh trạng thái cảm xúc của các nhân vật, thể hiện ra bên ngoài những rối ren nội tâm và những cảm xúc bị kìm nén. Nó tạo nền tâm trạng cho tình yêu thầm lặng và bao trùm nỗi u hoài lên khung cảnh.

Trong bối cảnh của Tâm Trạng Khi Yêu, tiếng mưa nhấn mạnh sự thiếu thay đổi trong mối quan hệ của hai người, củng cố chủ đề về một tình yêu không trọn vẹn. Những cảnh đường phố ngập nước mưa lặp đi lặp lại và tiếng mưa rơi càng làm nổi bật nỗi tiếc nhớ của những cơ hội bị bỏ lỡ và những cảm xúc không được bộc lộ.

Cho tới tận ngày nay, điện ảnh vẫn ưa chuộng kiểu kể chuyện mạnh mẽ, sử dụng dày đặc âm thanh, lời thoại và nhạc nền để gây ấn tượng với khán giả. Im lặng khó hơn là ồn ào, và để kể cái không nhìn thấy thì cần nhiều tâm sức. Tâm Trạng Khi Yêu “mời” khán giả nghe những khoảng trống, cảm nhận hơi thở, và tìm ý nghĩa trong tiếng vọng của sự lặng lẽ. Chính sự “tĩnh” này tạo nên sự trường tồn và phổ quát cho bộ phim, giúp nó nằm trong danh sách Greatest Films of All Time do Sight & Sound (2022) bình chọn.

Bài viết tham khảo từ In the Mood for Love (Huayang Nianhua) (BFI Film Classics) by Tony Rayns và Phỏng vấn Vương Gia Vệ với Viện Phim Anh kỷ niệm 25 năm Tâm Trạng Khi Yêu